1. Dziękczynienie

Ignacy zachęca, by codzienną modlitwę rachunkiem sumienia zaczynać od dziękowania Bogu za dobro, które On czyni w naszym życiu. Myślę, że podkreślając rolę postawy wdzięczności wobec Boga i stawiając dziękczynienie na pierwszym miejscu, święty Ignacy chce pomóc nam odkryć, że Bóg rzeczywiście jest Tym, który od początku troszczy się o nas i który przychodzi do nas jako pierwszy. Nasza modlitwa jest odpowiedzią na Jego przychodzenie. Bóg sprawia, „że słońce Jego wschodzi nad złymi i nad dobrymi, i On zsyła deszcz na sprawiedliwych i niesprawiedliwych” (Mt 5,45). On chce wyświadczać nam dobro z czystej, bezinteresownej miłości do nas. Jego miłość nie zna granic i nie zależy od naszych zasług. Dlatego też rachunku sumienia nie zaczynamy od chwalenia się zasługami lub od przepraszania za ich brak, ale od skupienia naszej uwagi na Bożej miłości, której doświadczamy w konkretnych wydarzeniach naszego życia. Warto zacząć od rzeczy prostych, od tego, co pierwsze przychodzi nam na myśl. Ważne, żebyśmy dziękowali za to, za co rzeczywiście czujemy się wdzięczni. Mogą to być nawet rzeczy pozornie błahe, takie jak ładna pogoda, smaczny posiłek, który tego dnia zjedliśmy, czy udane zakupy. W miarę jak dziękujemy za to, co sprawiło nam radość, możliwe jest, że zaobserwujemy, iż zwiększa się nasza uważność na tego typu doświadczenia i dostrzegamy ich coraz więcej. Warto zacząć od pokornego dziękowania z prostotą Bożego dziecka za to, co samo się nam narzuca.

2. Prośba o łaskę poznania

W drugim punkcie rachunku sumienia Ignacy każe nam „prosić o łaskę poznania grzechów i odrzucenia ich precz”. Nie chodzi tu jednak o to, by Bóg pozwolił nam zidentyfikować nasze winy po to, byśmy sami mogli starać się je naprawić lub wynagrodzić. Chodzi raczej o to, byśmy spojrzeli na nasze życie tak, jak patrzy na nie Bóg. On nie patrzy na nas jak nieczuły arbiter, który zamierza wystawić nam pozytywną albo negatywną ocenę (w zależności od naszych starań), ale jak Ojciec, który pragnie uwolnić nas od wszystkiego, co odbiera nam radość i nie pozwala żyć pełnią życia. Prosimy Ojca o łaskę patrzenia na swoje życie razem z Nim i widzenia siebie jakby Jego oczami. Dzięki Jego łasce możemy zobaczyć samych siebie jasno, w świetle Jego miłości. W tym punkcie można także prosić o łaskę poznania tego, co daje nam życie. Bóg w Trójcy jest szczęśliwy i chce swoim własnym szczęściem dzielić się z nami. Jezus mówi nam, że chce, aby Jego radość była w nas i aby „radość nasza była pełna” (J 15,11). Warto prosić o to, byśmy dostrzegali te miejsca i te momenty w naszym życiu, w których On przychodzi do nas ze swoją radością.

3. Badanie poruszeń – retrospekcja

Ten punkt rachunku sumienia może zajmować najwięcej czasu, ale warto, żeby nie zdominował całej modlitwy. Polega on na tym, by przechodząc godzina po godzinie, przypominać sobie, co wydarzyło się nam w czasie od ostatniego rachunku sumienia. Czasem może być nam trudno przypomnieć sobie dokładnie, co robiliśmy o danej porze, ale nie to jest najważniejsze. Nie chodzi bowiem o wierne zrelacjonowanie wszystkich wydarzeń z minionego dnia, ale raczej o dostrzeżenie tych momentów, w których Bóg zapraszał mnie do współpracy z Jego łaską. Osobom uczącym się tej formy modlitwy często pomaga wskazówka, że najważniejsze momenty dnia można rozpoznać po tym, że ich wspomnienie na modlitwie wzbudza w nas najsilniejsze uczucia. To właśnie na te wydarzenia warto zwrócić szczególną uwagę, prosząc Boga, by pokazał mi, do czego w tej sytuacji zapraszał mnie duch dobry, a do czego kusił mnie duch zły, i za którym głosem poszedłem. Podczas tego wspominania wydarzeń i badania duchowych poruszeń warto unikać dwóch błędów, które łatwo w tym punkcie rachunku sumienia popełnić. Pierwszym częstym błędem jest „zanurzanie się” w retrospekcji i przeżywanie całej sytuacji na nowo. Drugim jest ocenianie samego siebie. Angażując się umysłowo w minione wydarzenie i przeżywając na nowo wszystkie emocje z nim związane, możemy ugrzęznąć w tym punkcie na długi czas, nie wyciągając z niego żadnego duchowego pożytku. Lepiej jest więc, zauważając silne emocje związane z jakimś wspomnieniem, opowiedzieć o nich Bogu, a potem zapytać Go, jak On widzi tę sytuację. Warto też pamiętać, że celem odprawiania codziennego rachunku sumienia nie jest osiągnięcie moralnej doskonałości, ale spotkanie z Bogiem i ufne powierzenie się Jemu. Zamiast oceniać siebie i liczyć, ile mam grzechów, a ile zasług, lepiej spojrzeć na swoje życie jako na przestrzeń Bożego działania, pytając się, co On już uczynił i co chce jeszcze dla mnie uczynić oraz w jaki sposób prawda o mnie, jako o istocie stworzonej do bliskiej relacji z Bogiem i do uczestniczenia w Jego świętości, pragnie się ujawniać i uwidaczniać w moich słowach, myślach i czynach.

4. Prośba o przebaczenie – modlitwa oddania

Prawda o nas jest dwojaka. Z jednej strony jesteśmy dziećmi Bożymi stworzonymi na obraz Boga, a z drugiej strony nosimy w sobie skutki grzechu pierworodnego: skłonność do egocentryzmu i do nieufności wobec Stwórcy. Tych skłonności nie zdołamy zniwelować siłą woli ani ciężką pracą. Aby stawiać im czoła, potrzebujemy nieustannego wsparcia Bożej łaski. Codzienny rachunek sumienia pomaga nam dostrzegać w naszym życiu konkretne przykłady zarówno jednej, jak i drugiej postawy – zarówno pragnienia powierzenia się Bogu, jak i skłonności do uciekania przed bliższą relacją z Nim. Dzięki temu możemy zyskać bardziej realistyczny obraz samych siebie. Nie wystarczy powiedzieć: „Taki już jestem”. Jezus wzywa: „Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski” (Mt 5,48). Nie jesteśmy w stanie o własnych siłach osiągnąć doskonałości, dlatego Ignacy w czwartym punkcie rachunku sumienia zaprasza, abyśmy ze skruchą i pokorą prosili Boga o to, aby On przychodził nam z pomocą w naszej słabości.

5. Postanowienie

Święty Ignacy zachęca, by codzienny rachunek sumienia zakończyć postanowieniem (albo ponowieniem wcześniejszego postanowienia). Postanawiam bardziej otwierać się na Bożą łaskę w konkretnych sytuacjach mojego życia, tak by prowadziły mnie Jego subtelne, łagodne poruszenia, a nie mój lęk czy moje skupienie na własnej krótkotrwałej korzyści. Warto, żeby to postanowienie było wystarczająco konkretne i realistyczne, a przez to możliwe do wypełnienia. Nie chodzi o to, żeby próbować Bogu zaimponować swoją heroiczną postawą. On przecież zna nas lepiej od nas samych i wie, że łatwo przychodzi nam pragnąć dobra, ale o wiele trudniej jest nam to dobro konsekwentnie czynić. Dlatego lepiej nie obiecywać Bogu, że będziemy pracować nad sobą (tak jakbyśmy byli w stanie sami o własnych siłach przezwyciężyć naszą naturę), ale postanowić, że chcę mówić Bogu: „TAK”. Chcę pozwalać Mu, by działał we mnie i uzdalniał mnie do czynienia dobra w konkretnych sytuacjach mojego życia. Modlitwa, która przemienia Metoda ignacjańskiego rachunku sumienia, owe pięć punktów zaproponowanych przez św. Ignacego, może z powodzeniem stać się naszym codziennym sposobem na zakończenie dnia z Bogiem. Jeśli patrząc razem z Bogiem na miniony dzień, nie skupimy się jedynie na własnym dążeniu do doskonałości, ale będziemy szukać i znajdować w nas ślady Bożego działania, wtedy nasza wrażliwość na Jego poruszenia będzie miała szansę się rozwijać. Modląc się codziennie, być może z czasem odkryjemy, podobnie jak św. Ignacy, że Bóg rzeczywiście jest z nami w każdej chwili naszego życia i że nie przestaje nam błogosławić. Takie odkrycie jest źródłem siły i nadziei, która pozwala przetrwać nawet najtrudniejsze chwile. Dobrze obrazuje to wyznanie św. Ignacego zasłyszane krótko po powstaniu Towarzystwa Jezusowego i spisane przez jego współbrata, o. Ludwika Gonsalvesa da Cámarę: „Zastanawiałem się, co mogłoby spowodować u mnie melancholię i nie znalazłem żadnej innej rzeczy oprócz tej, gdyby papież zniszczył całkowicie Towarzystwo [Jezusowe]; niemniej myślę, że gdybym się skupił na modlitwie przez jeden kwadrans, znalazłbym się tak samo radosny, a może i więcej niż przedtem”1. Piętnaście minut może wystarczyć, by na nowo odkryć sens i radość życia. Nie potrzeba więcej komuś, kto codziennie poszukuje sensu i radości w relacji z Bogiem.

- - - - -

1 L. Gonsalves da Cámara SJ, Memoriale, czyli diariusz o św. Ignacym Loyoli,

1955, nr 182.